Als je in Nederland op straat ooit een fietser ziet, die een helm draagt, dan is het hoogst waarschijnlijk iemand uit een van de volgende categorieën: een kind, een racefietser of een toerist. In fietsland Nederland dragen we geen helm tijdens het fietsen, in tegenstelling tot veel andere landen in Europa en daarbuiten.
Dat moet anders, vindt de vereniging Artsen voor Veilig Fietsen (AvVF). Jaarlijks overlijden er 270 fietsers in het verkeer en lopen zo’n 12.500 fietsers traumatisch schedel- of hersenletsel (TSHL) op, en die aantallen zouden met meer helmgebruik beslist veel lager zijn. Ook de rijksoverheid buigt zich over fietshelmbeleid, maar koerst vooralsnog niet af op invoering van een helmplicht. Deze zomer het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat binnen het meerjarenplan ‘Verbetering Fietsveiligheid’ een strategie voor vrijwillige fietshelmpromotie aan de Tweede Kamer aan.
Met onze 18 miljoen inwoners bezitten we 24 miljoen fietsen, waarvan 16% e-bikes. Het is onmiskenbaar: Nederland is een fietsland bij uitstek. En de voordelen van fietsen zijn legio: het is duurzaam, het is goedkoop, het is er voor jong en oud, het vermindert files, het brengt recreatie en voor veel mensen is fietsen de meest voor de hand liggende manier om meer te bewegen.
De laatste jaren zijn we ook daadwerkelijk meer gaan fietsen: het aantal fietskilometers per individu stijgt, wat voor een deel terug te voeren is op het succes van de e-bikes. Dat betekent echter ook dat er meer fietsers op de weg zijn, en we zien dan ook een duidelijke stijging van het aantal ernstige fietsongelukken. Daarbij speelt ook het gebruik van de mobiele telefoon tijdens het fietsen een rol. De Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) rapporteert sinds twee jaar meer doden en gewonden door fiets- dan door auto-ongevallen.
De cijfers zijn veelzeggend.
Het aantal gewonde fietsers dat zich bij de Spoedeisende Hulp meldt is in een jaar tijd met 27% gestegen. Fietsers vormden met 270 fietsdoden in 2023 de grootste groep verkeersslachtoffers en 58 procent hiervan was 75 jaar of ouder. De oorzaak was in 46 procent van de gevallen een botsing met een auto, bij 38 procent ging het om een eenzijdig ongeval, en meer dan 50 procent van de overleden fietsers had TSHL.
VeiligheidNL schat middels haar Letsel Informatie Systeem (LIS) op SEH’s het aantal gewonde fietsers dat spoedzorg nodig heeft op 76.400 personen in 2023. Ruim twee derde (70%) hiervan was enkelvoudig van aard (voornamelijk bij op- en afstappen). Van alle gewonde fietsers lopen er ruim 12.500 TSHL op, waarvan 16 procent hersenletsel. Het blijkt ook dat e-bikers vaker en ernstiger TSHL oplopen dan gewone fietsers, en ook meer risico op een ongeval lopen.
Maar hoe slecht is het nu echt gesteld met de Nederlandse bereidheid om een fietshelm te dragen? Bedroevend, stelt de AVvF vast. Vorig jaar bleek dat slechts 4 procent van de gewone fietsers en 8 procent van de e-bikers een helm droegen. Zelfs bij kinderen is helmgebruik een uitzondering: ouders van jonge kinderen schaffen vaak een fietshelm aan ten behoeve van het leren fietsen, maar gebruiken hem daarna niet meer.
Redenen waarom helmgebruik in Nederland maar niet van de grond komt zijn, volgens de AVvF:
In de wetenschappelijke literatuur zijn veel voordelen en weinig nadelen te vinden over fietshelmgebruik. In een Internationale overzichtsstudie (55 studies in de periode 1989-2017) komt men tot de volgende conclusies over het effect van het dragen van een fietshelm:
Een Deens onderzoek over de periode 1980-2014 toont aan dat vrijwillige toepassing van de fietshelm bij kinderen leidde tot 50 procent minder (ernstige) TSHL, geregistreerd in ziekenhuizen. Gebleken is dat een fietshelm meer effect heeft bij enkelvoudige ongevallen en geen toename veroorzaakt van het aantal cervicale letsels. Bovendien vond men geen effectverschil tussen kinderen en volwassenen en blijkt het effect in landen met een helmverplichting iets groter te zijn.
Juist tegen laagenergetische ongelukken (zoals vallen tijdens op- of afstappen)esteban biedt een fietshelm uitstekende bescherming. Daarom stellen naast de AVvF ook Veilig Verkeer Nederland, SWOV en VeiligheidNL dat de fietshelm een makkelijke en snelle manier is om de impact van (ernstig) TSHL te verminderen. Wat de AVvF betreft gaat een helmplicht te ver en zou het beleid zich moeten beperken tot het krachtig stimuleren van vrijwillig helmgebruik.
Sinds 2021 kent Nederland overigens een nationale Dag van de Fietshelm, die doorgaans begin april plaatsvindt. Dat intitatief wordt gesteund door vele gezondheidsinstellingen, de ANWB, Veilig Verkeer Nederland, VeiligheidNL, de Hersenstichting, RAI/BOVAG, het HersenStrijd fonds, diverse provincies en zorgverzekeraars.
In 2023 bracht de AVvF een statement uit omtrent de wenselijkheid van het stimuleren van helmgebruik onder fietser. Daarin wordt Denemarken als gidsland aangehaald. Daar geldt geen helmplicht, maar kiest desondanks het grootste deel van de fietsende Denen ervoor om een helm te dragen bij het fietsen. Een schril contrast met de 4% die Nederland scoort. In Denemarken is de fietshelm net als in Nederland niet verplicht, maar het gebruik ervan is in de afgelopen twee decennia wel sterk toegenomen, zo blijkt uit een landelijk onderzoek. In steden groeide het aantal fietsers dat een helm gebruikt tussen 2004 en 2022 van 6 naar 50 procent. Onder kinderen die naar school fietsten steeg het helmgebruik van 33 naar 79 procent. De AVvF bepleit in de statement uit 2023 dat Nederland het Deense voorbeeld zou kunnen volgen: helmgebruik stimuleren zonder het verplicht te stellen. Mogelijk biedt de nieuwe strategie voor fietsveiligheid waar het ministerie voor Infrastructuur en Waterstaat binnenkort mee komt daar handvatten voor.
Zeker voor mensen die deze zomer een Europese fietsvakantie plannen is het verstandig om bijvoorbeeld op de website van de ANWB te checken hoe de regels in andere landen zijn. Helmplicht voor kinderen tot 12 jaar blijkt bijvoorbeeld in veel landen te gelden. Ook e-bikers moeten vaak verplicht een helm dragen.
Meer informatie
Statement van Artsen voor Veilig Fietsen op website Revalidatie.nl
Naar boven
