Chemicaliën uit voedselverpakking vinden zorgwekkend vaak hun weg naar het menselijk lichaam

oktober 2024 Voeding Milieu Wet & Regelgeving Willem van Altena

Materialen die in contact komen met voedsel kunnen in dat voedsel terecht komen, en uiteindelijk in het menselijk lichaam. Dat proces wordt migratie genoemd, en er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor dit groeiende probleem, vooral waar het chemische stoffen betreft. Van meer dan 1800 chemische stoffen uit voedselcontactmaterialen (‘food contact chemicals’, FCC’s) is al langere tijd bekend dat ze migreren vanuit materialen die worden gebruikt voor het opslaan, verwerken, verpakken en serveren van voedsel. Veel van deze FCC’s hebben gevaarlijke eigenschappen die zorgen baren, en daarnaast zijn er nog vele die nooit op toxiciteit zijn getest. Het is bekend dat mensen via voedsel worden blootgesteld aan FCC’s, maar de volledige omvang van deze blootstelling is nog onbekend. Nu heeft een internationaal team van onderzoekers een baanbrekend onderzoek uitgevoerd naar de migratie van chemische stoffen vanuit materialen die met voedsel in contact komen naar voedsel en uiteindelijk in het menselijk lichaam. Dit onderzoek, dat werd geleid door researchers in Zurich, Zwitserland,  is recent gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De onderzoekers gebruikten verschillende registratiesystemen en identificeerden maar liefst 14.402 stoffen die door de voedselindustrie worden gebruikt en die in voedselproducten kunnen terechtkomen. Van deze stoffen werden er 3601 (25%) aangetroffen in monsters van het menselijk lichaam. Dit wijst op een aanzienlijke blootstelling van de mens aan deze stoffen. Om de toegankelijkheid van hun bevindingen te vergroten, hebben de onderzoekers hun lijst met stoffen openbaar gemaakt, samen met verwijzingen naar beschikbare studies over de mogelijke toxiciteit van deze stoffen.

Voorzichtigheid

Hoewel de lijst indrukwekkend is, benadrukken de onderzoekers dat deze niet volledig is. De lijst is namelijk gebaseerd op de huidige wetenschappelijke literatuur, en voor veel stoffen die in voedsel kunnen migreren en in het menselijk lichaam aanwezig zijn, ontbreken er nog gegevens over hun risico’s voor de gezondheid. Dit tekort aan informatie benadrukt volgens de onderzoekers de noodzaak om verder onderzoek te verrichten. Ze roepen dan ook op tot uiterste voorzichtigheid bij het gebruik van veel van deze stoffen, en bevelen aan om het gebruik ervan te minimaliseren totdat er meer gegevens beschikbaar zijn.

Zorgwekkende stoffen

De bezorgdheid over de mogelijke toxiciteit van deze stoffen is volgens de onderzoekers gerechtvaardigd, gezien de al bekende risico’s van enkele van deze stoffen die in voedsel migreren. Het onderzoek geeft enkele concrete voorbeelden:

  • Ftalaten
    Ftalaten worden regelmatig aangetroffen in materialen die in contact komen met voedsel, evenals in menselijke biologische monsters, zoals blijkt uit biologische monitoringsprogramma’s. Het zijn zogeheten weekmakers; chemische stoffen die ervoor zorgen dat plastic soepel blijft. Ze worden gebruikt in onder meer (voedsel)verpakkingen, speelgoed, plakband, vinyl vloeren, elektrische snoeren, tuinslangen, opblaasbare voorwerpen en douchegordijnen. Maar ook in producten die niet van plastic zijn, zoals nagellak en shampoo. Vroeger werden ftalaten ook gebruikt in babyspeelgoed, zoals rammelaars en bijtringen.
  • Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS)
    PFAS worden gebruikt om oppervlakken van een vet- en waterafstotende coating te voorzien, en ze komen voor in bijvoorbeeld pizzadozen en snackverpakkingen. In Nederland mag maar 1 soort PFAS gebruikt worden, maar volgens critici zijn alle soorten PFAS onwenselijk. PFAS in voeding komt vooral voor in vis, en hoe dieper vissoorten leven, des te meer PFAS ze bevatten. In dat opzicht is kabeljauw een van de ongezondste vissoorten die er zijn. PFAS bevat veel stoffen nooit zijn goedgekeurd als componenten in  voedselcontactmaterialen, maar die worden desondanks vaak gedetecteerd.
  • Dioxine-analogen
    In deze categorie vallen chemicaliën als  pesticiden, antioxidanten en vlamvertragers. Ook die kunnen onbedoeld in voedsel terechtkomen tijdens het industriële productieproces van materialen die in contact komen met voedsel. Voor veel van deze stoffen zijn de risico’s voor de menselijke gezondheid nog niet voldoende bestudeerd, voornamelijk omdat ze geen onderdeel uitmaken van lopende biologische monitoringsprogramma’s.
  • Bisfenol A diglycidylether (BADGE)
    Deze stof, die door de onderzoekers als zorgwekkend wordt gezien, wordt vaak geproduceerd tijdens de polymerisatieprocessen van harsen die in voedselcontactmaterialen worden gebruikt. BADGE is sedert het einde van de jaren ’40 een belangrijke grondstof voor epoxyharsen, die onder meer gebruikt worden als kleefstoffen, en  in allerhande coatings, waaronder die aan de binnenkant van blikken en kartonnen voedingsverpakkingen. De mogelijkheid dat BADGE migreert naar de voedingswaren in contact met de coating, bestaat vooral in het laatste geval omdat BADGE daarin als niet-gebonden stof voorkomt. De migratie is het grootst in contact met oliehoudende voedingswaren, zoals visconserven. BADGE (en aanverwante stoffen) wordt verdacht van genotoxiciteit, hormoonverstorende effecten en het veroorzaken van allergieën, maar er is nog onvoldoende onderzoek beschikbaar om de toxiciteit van deze stof volledig te verduidelijken.
  • Oligomeren
    Een categorie van stoffen die zelden is geïdentificeerd in biologische monsters van mensen zijn oligomeren, of afbraakproducten van polymeren die vaak worden gebruikt in voedselcontactmaterialen. Dit is waarschijnlijk te wijten aan de technische moeilijkheden bij het detecteren van deze complexe verbindingen. Desondanks blijft het risico van deze stoffen een belangrijk onderzoeksgebied, vooral gezien hun wijdverspreide gebruik.

Ook via de huid

De onderzoekers wijzen er op dat voedsel niet de enige route is waarlangs gevaarlijke stoffen in het menselijk lichaam terecht kunnen komen. Een voorbeeld hiervan is benzofenon, een stof die vaak in cosmetica wordt gebruikt en waarvan sterk wordt vermoed dat het kankerverwekkend is.

Het onderzoek concludeert dat er een dringende noodzaak is voor een actief biologisch monitoringsbeleid voor alle chemische stoffen die in contact komen met voedsel. Gezien het gebrek aan gegevens over veel van deze stoffen, zouden de stoffen die vaak in het menselijk lichaam voorkomen of in grote hoeveelheden aanwezig zijn, de hoogste prioriteit moeten krijgen. De onderzoekers pleiten voor onmiddellijke actie om de blootstelling van de mens aan mogelijk gevaarlijke stoffen via voedsel te beperken.

Referentie
Geueke, B., Parkinson, L.V., Groh, K.J. et al. Evidence for widespread human exposure to food contact chemicals. J Expo Sci Environ Epidemiol (2024). https://doi.org/10.1038/s41370-024-00718-2